Święto Konstytucji 3 Maja

Konstytucja 3 Maja, jako ustawa regulującą ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów, wprowadzała w Rzeczypospolitej ustrój monarchii konstytucyjnej, tym samym zachowując stanową strukturę społeczeństwa, przy jednoczesnym otwarciu perspektyw na dalsze przekształcenia systemu państwowego.

Na jej podstawie przyjęto monteskiuszowski podział władz na prawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, a także zniesiono m.in. liberum veto, konfederacje i wolną elekcję. Choć obowiązywała jedynie przez 14 miesięcy, była wielkim osiągnięciem narodu polskiego chcącego zachować niezależność państwową oraz zapewnić możliwość rozwoju gospodarczego i politycznego kraju.

Dzieje oryginału rękopiśmiennego Konstytucji 3 maja były zawiłe. Początkowo przechowywany był w Wilanowie w zbiorach Archiwum Publicznego Potockich zgromadzonych przez Stanisława Kostkę Potockiego, uczestnika obrad Sejmu Czteroletniego. Później w latach 70. XIX wieku na mocy umów rodzinnych archiwum zostało przekazane do podkrakowskich Krzeszowic, by po 1945 roku powrócić do Warszawy, gdzie do dziś znajduje się w Archiwum Głównym Akt Dawnych.

Dziś dzień jej uchwalenia, 3 maja jest świętem narodowym, wolnym od pracy. Towarzyszą jemu liczne wydarzenia mające nawiązywać do tamtego, ważnego w dziejach narodu. Jednak nie zawsze tak było.

Na przestrzeni lat obchody rocznic uchwalenia Konstytucji 3 Maja 1791 r., w zależności od okresu historycznego, były zakazane i przemilczane przez władze lub wręcz przeciwnie - oficjalne i uroczyste. Towarzyszyły im też manifestacje ludności gromadzącej się na ulicach, placach i w świątyniach.
Próby publicznych obchodów podejmowano podczas rozbiorów, jednak szczególnie w zaborze rosyjskim, spotykało się to z represjami. Dyskusje na temat znaczenia Ustawy Rządowej toczyły się natomiast w środowiskach polityków emigracyjnych czy krakowskiej szkoły historycznej. W latach walki o niepodległość polska pamięć o Konstytucji przetrwała dzięki demonstracjom w 100. i 125. rocznicę jej uchwalenia przypominając o utraconej państwowości.

„Po odzyskaniu niepodległości uroczyste obchody organizowały władze państwowe i samorządowe. Brali w nich udział m.in. wojskowi, duchowni i członkowie stowarzyszeń. Jednocześnie stosunek do Święta podzielił partie polityczne. Wobec odrzucenia przez Sejm wniosku socjalistów o wprowadzenie dnia wolnego podczas tradycyjnego święta robotniczego 1 maja, odmawiali oni uznawania Święta Narodowego. Tuż przed wybuchem II wojny światowej trzeciomajowe obchody były z kolei okazją do zamanifestowania ofiarności społeczeństwa na rzecz siły zbrojnej państwa.” (za lodz.ap.gov.pl)

Po wojnie Święto było marginalizowane przez nowe władze, pozostając w cieniu uroczystych obchodów Święta Pracy 1 maja i Dnia Zwycięstwa 9 maja. Wkrótce zostało ono oficjalnie zniesione. Niepokój władzy budziły motywy patriotyczne, które przetrwały podczas trzeciomajowych uroczystości kościelnych. Rządzący ograniczali znaczenie Święta Konstytucji do organizowanych w tym terminie "Dni Oświaty", czy "Dnia Stronnictwa Demokratycznego". W latach 80. XX w. do tradycji nawiązał ruch społeczny Solidarność organizujący niezależne, masowe obchody.

Ostatecznie Święto powróciło do kalendarza po 1989 r., a rok później Sejm ustanowił w dniu 3 maja Święto Narodowe.